Wełna z recyklingu: jak powstaje i jakie ma właściwości? Wizyta studyjna we Włoszech

W 2023 r. partnerzy projektu Tecofash, w tym nasze Stowarzyszenie, odwiedzili Prato (w Toskanii), miasto znane ze swojej wieloletniej tradycji i specjalizacji w recyklingu wełny.

Podobnie jak w przypadku Łodzi, rozwój Prato oparto na przemyśle tekstylnym, i do dziś miasto ma wyspecjalizowaną dzielnicę tekstylną i wspaniałe muzeum tekstyliów, Museo del Tessuto.

Podczas naszego krótkiego pobytu odwiedziliśmy sortownię tkanin post-konsumenckich, przędzalnię wełny i Rifò, lokalną firmę modową działającą w oparciu o model cyrkularny. Wizyta studyjna została zorganizowana przez Lottozero, laboratorium tekstylne, które jest jednym z partnerów Tecofash.

Recykling wełny w Prato

Tradycja przetwarzania wełny w Prato sięga średniowiecza, kiedy miasto znane było z kwitnącego przemysłu tekstylnego. Recykling wełny ewoluował przez wieki i jest integralną częścią gospodarki i dziedzictwa kulturowego miasta. Regeneracja wełny rozpoczęła się jako sposób na jak najbardziej efektywne wykorzystanie ograniczonych materiałów. Potrzeba okazała się matką wynalazku – próby odzyskiwania wełny doprowadziły do opracowania procesów, technik i maszyn, które przyczyniły się do wysokiej specjalizacji przemysłu tekstylnego w Prato w recyklingu wełny. Lokalny przemysł regeneracji wełny rozwijał się szczególnie dynamicznie po II wojnie światowej, zaspokajając rosnące zapotrzebowanie na niedrogie ubrania i tkaniny.

Dziś specjalizacja Prato wiąże się z zagadnieniami środowiskowymi. Jest przykładem tego, jak model gospodarki o obiegu zamkniętym może sprawdzić się w praktyce w produkcji odzieży w Europie. Miasto słynie z najnowocześniejszych zakładów recyklingu wełny i innowacyjnych procesów produkcyjnych. Tutejsze firmy specjalizują się w przekształcaniu wyrzuconej wełnianej odzieży w wysokiej jakości przędze, tkaniny i materiały nietekstylne, gwarantując, że cały proces recyklingu jest przyjazny dla środowiska. Tradycja recyklingu wełny w Prato nie tylko przyczynia się do rozwoju lokalnej gospodarki, ale także pomaga zmniejszyć ilość odpadów i zminimalizować wpływ przemysłu modowego na środowisko.

Szacuje się, że około 15% globalnego recyklingu wełny odbywa się w Prato! Jest zatem całkiem prawdopodobne, że gdy wyrzucasz swoje dzianiny, trafiają one do tamtejszej sortowni.

Prato rozwinęło silne więzi z międzynarodowymi markami modowymi, zaopatrując je w produkty z wełny pochodzącej z recyklingu do swoich kolekcji. W ostatnich latach Prato odnotowało również odrodzenie tradycyjnego rzemiosła tekstylnego. Miasto organizuje różne wystawy i wydarzenia kulturalne, które prezentują historię i tradycję recyklingu wełny. Inicjatywy te dodatkowo promują znaczenie zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym w branży modowej.

Jak przebiega recykling wełny?

Prato posiada własną markę produkcji wełny o nazwie Cardato (po włosku nazwa ta odnosi się do gręplowania). Gręplowanie (zgrzeblenie) wełny to proces stosowany w recyklingu wełny w celu przygotowania krótkich włókien o różnej długości do przędzenia w nowe przędze do tekstyliów. Polega na rozluźnianiu i czesaniu włókien, jest elementem produkcji nowej wełny, jak i wełny używanej lub mieszanki powyższych.

Zanim stare spódnice, płaszcze, swetry i inne dzianiny zostaną zgrzeblone, muszą zostać posortowane według koloru i rodzaju materiału. Podszewki, guziki, zamki błyskawiczne i inne elementy odzieży muszą zostać usunięte. W Prato odwiedziliśmy sortownię tkani post-konsumenckich, gdzie można prześledzić ten proces krok po kroku. Góry wyrzuconych tekstyliów, ułożonych według kolorów, były ogromne i wręcz przytłaczające. Każdy stos zdawał się reprezentować inną epokę mody, żółcie i róże nawiązywały do lat 90-tych, ziemiste brązy i pomarańcze do lat 00-tych, a eleganckie czernie i szarości do minimalizmu ostatnich lat. Doświadczeni pracownicy sortowni ręcznie segregują ubrania. Co ciekawe, zawód ten nie ma jeszcze oficjalnej nazwy.

Po posortowaniu odpadów tekstylnych poddaje się je karbonizacji, która jest metodą usuwania wszelkich zanieczyszczeń z wełny. Aby oczyścić szmaty i ścinki, stosuje się kwas solny, natomiast do namaczania nowych włókien wełny używa się kwasu siarkowego. Następnie materiały są mechanicznie rozrywane na małe kawałki i ścinki, które następnie formowane są we włókna. Dalej następuje kolejna procedura czyszczenia. Teraz, w postaci krótkich włókien, wełna jest gotowa do zgrzeblenia.

Gręplowanie polega na użyciu specjalistycznych maszyn umożliwiających wyrównanie włókien i usunięcie zanieczyszczeń. Proces ten pomaga oddzielić i wyprostować włókna wełny, czyniąc je bardziej odpowiednimi do przędzenia w nowe włóczki. Podczas zgrzeblenia wełna jest przepuszczana przez szereg szczotek o drobnych zębach zwanych zgrzebłami. Szczotki te chwytają i przeczesują włókna, układając je równolegle do siebie, jednocześnie usuwając wszelkie ciała obce, takie jak brud, tłuszcz lub substancje roślinne. Poprzez wyrównanie włókien, zgrzeblenie zwiększa ich jednorodność, ułatwiając przeciąganie, przędzenie i uzyskiwanie przędzy o wyższej jakości.

Obecnie kaszmir, angora, alpaka, moher i inne szlachetne wełny są dostępne w mieszankach z jedwabiem i wiskozą. Zgrzeblenie pozwala na stworzenie dowolnej mieszanki przędzy, ale aby wyświetlić znak towarowy „Cardato Recycled”, tkaniny i przędze muszą spełniać określone wymagania. Muszą być wyprodukowane w dzielnicy Prato, wykonane w co najmniej 65% z materiałów pochodzących z recyklingu (odzież lub skrawki tekstylne) i mieć oszacowany całkowity wpływ na środowisko w cyklu produkcyjnym, uwzględniający trzy aspekty: zużycie wody, energii i CO2.

Dlaczego recykling wełny jest korzystny dla środowiska?

Recykling wełny jest przyjazny dla środowiska z wielu powodów. Kiedy wełniany sweter trafia do recyklingu, nie ląduje na wysypisku śmieci, gdzie jego rozpad trwa latami. Podczas rozkładu tkaniny uwalniają gazy cieplarniane, dlatego wtórne ich przetworzenie zamiast wyrzucania na wysypisko zmniejsza skalę tego zjawiska.

Jedną z głównych zalet recyklingu wełny zamiast przędzenia włókien pierwotnych jest to, że włókna z recyklingu mają już kolor. Pozwala to ograniczyć lub całkowicie pominąć proces farbowania, który wymaga użycia chemikaliów, powoduje zanieczyszczenie wody i wymaga jej dużego zużycia. Wykorzystując wełnę z recyklingu, możemy znacznie zmniejszyć negatywny wpływ przemysłu tekstylnego na środowisko. Nie tylko minimalizujemy zapotrzebowanie na szkodliwe barwniki chemiczne, ale także oszczędzamy zasoby wodne, co ma kluczowe znaczenie w regionach dotkniętych niedoborem wody.

Ponadto recykling wełny zmniejsza ogólne zużycie energii koniecznej do produkcji wełny pierwotnej. Utrzymanie owiec wymaga rozległych terenów do wypasu, dużej ilości wody i paszy. Szacuje się, że do wyprodukowania tony nowej wełny potrzeba około 500 000 litrów wody. Recykling wełny sprawia, że te cenne zasoby nie są niepotrzebnie marnowane.

Czy wełna z recyklingu różni się jakością od nowej wełny?

Zazwyczaj wełna z recyklingu ma bardzo podobną jakość do wełny dziewiczej. Na jakość wełny pochodzącej z recyklingu wpływają między innymi parametry pierwotnej wełny oraz zastosowane metody wtórnego przetworzenia. Ponieważ wełna regenerowana może mieć nieco nieregularną kombinację włókien lub kolorów, mogą występować niewielkie różnice w ogólnym wyglądzie lub wrażeniu w dotyku. Niektórzy twierdzą, że wełna regenerowana może być bardziej podatna na mechacenie i mieć krótszą żywotność. Zarówno wełna pochodząca z recyklingu, jak i pierwotna mogą być jednak porównywalnej jakości pod względem ciepła, trwałości i innych właściwości typowych dla tego rodzaju włókna.

Czy recykling wełny ma wady?

Chociaż odzyskiwanie wełny może zmniejszyć zużycie chemikaliów i sprzyjać gospodarce o obiegu zamkniętym, nadal wymaga energii i zasobów, co może niwelować niektóre korzyści dla środowiska. Wadą jest to, że proces recyklingu bywa kosztowny i czasochłonny, wymaga specjalistycznych maszyn i wykwalifikowanej siły roboczej. Możemy jednak myśleć o tym jako o szansie na rozwój nowego przemysłu i profesji specjalizujących się w regeneracji tekstyliów, co przekłada się na nowe technologie i miejsca pracy.

Dodatkowo, transport niezbędny do zorganizowania procesu recyklingu również oznacza emisję gazów cieplarnianych. Wydaje się jednak, że jest to akceptowalny kompromis mający na celu zmniejszenie ilości odpadów składowanych na wysypiskach i propagowanie zupełnie innego sposobu produkcji i użytkowania odzieży. Podejmowane są wysiłki w celu zminimalizowania śladu węglowego związanego z recyklingiem poprzez optymalizację tras transportu i korzystanie z bardziej paliwooszczędnych pojazdów. Ponadto rozwój lokalnych zakładów recyklingu, takich jak ten w Prato, może jeszcze bardziej zmniejszyć potrzebę transportu na duże odległości.

Gdy wszystkie procesy odzyskiwania wełny odbywają się w jednej dzielnicy, negatywny wpływ na środowisko jest minimalny, a korzyści maksymalne. Firmy znają się i ufają sobie nawzajem; optymalizują procesy i koszty oraz dzielą się doświadczeniem i wiedzą. Ponadto region może pozyskać inwestycje i wsparcie ze strony władz lokalnych i krajowych oraz organizacji zajmujących się ochroną środowiska, jeszcze bardziej zwiększając swoje zaangażowanie w zrównoważony rozwój. Dokładnie tak stało się w Prato, które ma teraz ugruntowaną rozpoznawalność marki związanej z recyklingiem wełny.

Zakup wełny – na co zwrócić uwagę

Co więc należy zrobić jako konsument? Czy kupowanie wełny jest dobre czy złe? Naszym zdaniem wełna to dobra inwestycja. Jeśli będziesz o nią odpowiednio dbać (prać w odpowiednim programie lub ręcznie), będzie Ci służyć przez wiele lat. Przy zakupie wełny ważne jest, aby zwracać uwagę na jej jakość i trwałość. Sprawdź etykietę, aby upewnić się, że wełna jest w 100% naturalna, a nie zmieszana z włóknami syntetycznymi. Mieszanki są trudne do recyklingu.

Teraz, gdy wiesz, że ubrania wykonane z wełny pochodzącej z recyklingu są dostępne na rynku, spróbuj znaleźć sklep lub markę, która produkuje z takiej wełny. Zazwyczaj zawartość wełny regenerowanej nie wynosi 100%, ale oscyluje wokół 65%. Wypróbuj i sprawdź, czy to coś dla Ciebie. Przetestuj również bawełnę z recyklingu, która jest szerzej dostępna niż wełna z recyklingu, ubrania z niej wykonane można dostać w sieciówkach.

Ponadto zwróć uwagę na źródło wełny, aby wspierać etyczne i zrównoważone praktyki. Zrównoważone produkty wełniane często wykorzystują wełnę pochodzącą z gospodarstw stosujących etyczne i przyjazne dla środowiska metody. Wiąże się to, m.in. z zapewnieniem dobrostanu owiec. W praktyce oznacza to, że owce nie są poddawane mulesingowi (kontrowersyjnej praktyce polegającej na usuwaniu fałdek skóry z zadów owiec w celu zapobiegania chorobom) i są wypasane na ekologicznych pastwiskach, na których unika się nadmiernego użytkowania pastwisk i degradacji gleby.

Różne certyfikaty i etykiety dają konsumentowi informację potwierdzającą, że produkcja wełny jest zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju. Przykładami są Global Organic Textile Standard (GOTS), Responsible Wool Standard lub certyfikat Bluesign. Takie certyfikaty poświadczają, że produkt spełnia określone kryteria zrównoważonego rozwoju.

Najlepszym rozwiązaniem jest po prostu kupowanie mniej i w sposób bardziej przemyślany. Zakup wysokiej jakości produktu, który został wykonany zgodnie z wysokimi standardami przy minimalnym wpływie na środowisko, jest bardzo satysfakcjonujący. W jakiś sposób czujesz się inaczej i chcesz bardziej o niego dbać. Zmienia to sposób myślenia w kierunku świadomej konsumpcji, która nie tylko przynosi korzyści środowisku, ale także wzmacnia poczucie odpowiedzialności i uznania dla produktów, które zakładasz na swoje ciało.

Za pomocą swoich wyborów, możesz stać się częścią innowacyjnej, pozytywnej i rozwijającej się (r)ewolucji mody, która ma miejsce na całym świecie!

Poczytaj więcej

Ellen MacArthur Foundation, Circular business models: redefining growth for a thriving fashion industry (2021).

TECOFASH. Strategic Partnership Promoting Education for the Transition of the Fashion Sector Towards Digital and Sustainable Business Models / Partnerstwo strategiczne promujące edukację na rzecz przejścia sektora mody w kierunku cyfrowych i zrównoważonych modeli biznesowych

Numer projektu: 2021-1-PL01-KA220-VET000034636
Czas trwania: 01.01.2022 – 01.01.2024

Sfinansowane ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.